'Kongreye müdahale ederiz'

Erzurum Kongresi'nin son hazırlıklarının yapıldığı günlerde İngiltere, bu girişimi engellemeye çalışır. Erzurum'da görevli subayı aracılığıyla, Mustafa Kemal'i tehdit eder; ancak İngiltere'nin planları sonuç vermez.

Popüler Tarih / Temmuz 2003 / Kansu Şarman

İngiliz su­bayları hummalı bir istih­barat faaliyeti içindeydiler

Mustafa Kemal'in Erzurum'da bir kongre topla­mak için çalış­malar yaptığı günlerde Samsun, Kars ve Er­zurum çevresindeki İngiliz su­bayları da hummalı bir istih­barat faaliyeti içindeydiler.

İngilizler, Sam­sun'a asker çıkardılar

Mustafa Kemal'in Anado­lu'daki görüşmelerini İstanbul Hükümeti aracılığıyla önle­meyi başaramayan İngilizler, 5 Temmuz 1919 günü Sam­sun'a asker çıkardılar. İngiliz­lerin Samsun'dan iç kısımlara doğru hareketine silahla kar­şılık verileceğini belirten Al­bay Refet (Bele) Bey de aynı günlerde İstanbul Hükümeti tarafından görevinden azledildi. Ama İngiliz Dışişleri Ba­kanı Lord Curzon, durumdan hâlâ ciddi şekilde rahatsızdı; Erzurum'da toplanacak kong­reyi engellemek için planlar yapıyordu.

“Memurların si­yasetle iştigalleri­ kesinlikle ya­sak"

Kongreye katılanlar cezalandırılacaktır...

Önce, İstanbul Hükümeti tarafından yayım­lanacak bildiri ve emirlerin kullanılması de­nendi. Hükümet, “Memurların si­yasetle iştigalleri­nin kesinlikle ya­sak olduğunu" ve bu yüzden Erzu­rum Kongresi'ne katılma girişimle­rinin cezalandırı­lacağını hatırla­tan bir genelge yayımladı.

Bu genelge beklenen etkiyi yaratmayınca İngilizler yeni bir formül arayışına girdiler: Kongrenin yapılacağı Erzu­rum'da 'Osmanlı ordusu si­lahlarının teslimini sağlamak' ve işgal kuvvetleri kontrolün­deki 'depolara sevk edilmesini temin etmek' göreviyle, Lord Curzon'un yeğeni Yarbay Rawlinson, Mustafa Kemal Paşa ile görüşecek ve kongre­nin iptali sağlanacaktı.

Mustafa Kemal'den, kongrenin ne pahasına olursa olsun toplanacağı yanıtı

Mustafa Kemal Paşa'nın askerlikten istifasının hemen ardından, 9 Temmuz 1919'da Rawlinson Mustafa Kemal'le görüşmeyi başardı. Kongre tertiplenmenin doğru olama­yacağını Mustafa Kemal'e an­latmaya çalışan Rawlinson, İngiliz Hükümeti'nin buna müdahale edebileceğini bil­dirdi. Ama Mustafa Kemal'den, kongrenin ne pahasına olursa olsun toplanacağı yanıtını aldı.

Mustafa Kemal Paşa, da­ha sonra arkadaşlarıyla bu görüşmeyi değerlendirirken,

"Ne şarktan ne garptan, ne kuzeyden ne de güneyden Si­vas'a da Erzurum'a da bir İn­giliz neferi bile gelemez ve ge­lecek değildir. Hatta görecek­siniz, Rawlinson bizi kuru sı­kı tehdit etmiş olmasına rağ­men, yarın Erzurum Kongresi olaysız açılacak ve devamı müddetince de İngilizlerin her hangi bir müdahalesi ol­mayacaktır"

dedi.

Ancak İngiliz­ler engelleme girişimlerine son vermediler

Fakat Rawlinson'un teh­ditleri yine de tamamen göz ardı edilmedi ve toplanacak olan kongre için, sivil kıyafet giydirilmiş polis ve jandar­malarla koruma önlemleri alındı.

Bu arada Mustafa Kemal, Erzurum Kongresi'nin açılışını 10 Temmuz'dan 23 Tem­muz'a erteledi. Ancak İngiliz­ler engelleme girişimlerine son vermediler.

Dahiliye Nezareti'nden 25 Temmuz 1919'da Erzurum Vilayeti'ne çekilen telgrafta,

"Erzurum'da topla­nan Kongre'nin Ka­nun-ı Esasi'ye karşı olduğu, vatan için zararlı olacağı ve en­gellenmesi gerektiği"

belirtildi.

Mustafa Ke­mal'in tutuklanma­sıyla ilgili emri,

15. Ordu Komutanı Kâzım Karabekir Paşa tarafından reddedildi

Aynı günlerde İs­tanbul Hüküme­ti'nin Mustafa Ke­mal'in tutuklanma­sıyla ilgili emri, 15. Ordu Komutanı Kâzım Karabekir Paşa tarafından reddedildi.

Kongre süresince İngilizler gelişmeleri yakından takip et­tiler ve sonuç bildirgesini de Lord Curzon'a ulaştırdılar. Yarbay Rawlinson ise Heyeti Temsiliye'nin çalış­malarını takip etme­ye devam etti. 

Mustafa Ke­mal'in emriyle, İn­giliz subayları tutuklandı

Ancak İstan­bul'un işgali ve ki­mi yüksek rütbeli Türk subaylarının Malta'ya sürgün gönderilmesi karşı­sında, Mustafa Ke­mal'in emriyle, İn­giliz subayları da tutuklandı.

Yarbay Rawlinson-Mustafa Kemal Paşa görüşmesi

Mazhar Müfit (Kansu) Bey'in notları, bize Mustafa Kemal-Rawlinson görüşmesinin ayrıntılarını sergiler: Kolonel Rawlinson biraz havadan sudan bahsettikten sonra,

"İşittiğime göre, burada yarın bir kongre açacakmışsınız"…

Mustafa Kemal cevap verir:

—Evet, Milletçe açılmasına karar verilmiştir.

— Açılmaması daha uygun olacaktır.

—Kongre muhakkak toplanacak ve gününde açılacaktır. Buna millet karar vermiştir. Açılmamasını tavsiye eden düşüncenize hakim olan sebepleri bile sormayı lüzumlu görmüyorum.

—Fakat hükümetim buna müsaade edemez.

—Ne hükümetinizden ne de sizden müsaade istemedik ki.

—Kongreden vazgeçmezseniz zor kullanarak toplantının dağıtılmasına mecburiyet hasıl olacak.

—O halde biz de, mecburi ve zaruri olarak kuvvete kuvvetle karşı koyar ve herhalde milletin kararını yerine getiririz. Ne pahasına olursa olsun kongreyi açacağız. Görüşmemiz bitmiştir."

Hazırlayanlar : merakediyorum grubu üyeleri merakediyorum@googlegroups.com 

Kaynak : Popüler Tarih Temmuz 2003 "Kansu Şarman-Kongreye müdahale ederiz" başlıklı yazıdan alınmıştır.  

Resim ve başlıklar yazıya eklenmiştir.

 

 

Yazının alındığı Popüler Tarih dergisi