Bu yanlılık adını, Rönesans dönemi tablolarında kutsallığı sembolize etmek için genelde azizlerin ya da önemli kişilerin başının çevresine yerleştirilen ışık çemberinden alır. Resme bakanlar hale ile çizilmiş kişinin hakkında iyi, adil, fedakâr gibi erdemlere sahip biri olduğunu düşünür. Sosyal psikolojide "hale etkisi" bir kişinin bir özelliğinden yola çıkarak o kişi hakkında genelleştirici sonuçlar çıkarılması yanılgısı olarak tanımlanır (Ellis, 2018). Kişinin tek bir olumlu özelliği, o kişinin her yönüne karşı olumlu düşüncelere neden olabilmektedir (Ries, 2006). Temelini temsil kestirimlerinin oluşturduğu kalıpyargı kavramıyla benzerlik gösterse de temel farklılıklar bulunmaktadır. Kalıpyargı bir grup insan hakkında genel bir algı veya inançtan yola çıkarak kişi odaklı genel zlenimlerdir. Öte yandan hale etkisi, grup üyeliğine bakılmaksızın kişi hakkında genel bir izlenim oluşturmak için kişide olumlu veya olumsuz bir özelliğe odaklanarak bireylerin algısını etkileyen bir yargıdır (Moore, Filippou ve Perrett, 2011).
Hale etkisinin bir örneği, fiziksel olarak çekici insanlara olumlu nitelikler ve özellikler atfetme eğilimini ifade eden çekicilik klişesidir. İnsanlar genellikle çekici bireyleri daha yüksek ahlak, daha iyi akıl sağlığına ve pratik zekâya sahip oldukları yönünde bilişsel hata ve yanlılık gösterirler. Örgütsel psikoloji alanında yapılan çalışmada fiziksel çekiciliğe sahip çalışanların doğrudan ya da dolaylı olarak daha yüksek maaşlar alıyor olmasını çekicilik klişesiyle gelen hale etkisiyle ilişkili olduğu tespit edilmiştir. Hale etkisi yanılgısı, bireylerin işyerinde nasıl algılandıklarını ve değerlendirildiklerini etkileyerek haksız yargılamalara ve kararlara yol açabilir. Bir işyerinde, işe alımda aday seçimlerinde, çalışanların performans değerlendirmelerinde terfiler de dahil olmak üzere çeşitli şekillerde örgütsel davranışları etkileyebilmektedir (Judge, Hurst ve Simon, 2009). Mahkeme salonlarında suç işleyen bireylerin yakışıklılık ve güzellik gibi çekicilikleri ön plana çıkarılan sanıkların çekici olmayan sanıklara göre düşük cezalar alma olasılığının daha yüksek olduğu görülmüştür (Sigall ve Ostrove, 1975).
Ters hale etkisi fenomeni ise (boynuz etkisi olarak adlandırılır) kişinin bir olumsuz özelliği sonrası o kişinin genel özellikleri hakkında olumsuz bir izlenime sahip olma yanılgısıdır. Örneğin biri sadece aşırı kilolu olduğu için tembel, naif bulunur veya sempatik olduğu için ciddiye alınmayabilir.
Kaynak: AUZEF Felsefe 3, Sosyal Psikolojiye Giriş, ünite 2, s. 16
0 yorum:
Yorum Gönder